Планеталардың түрлеріне жалпы сипаттама

Жоспар
Кіріспе

Планеталардың түрлеріне жалпы сипаттама

Күннің төңірегінде оның тарту күшінің әсерінен жерді қоса есептегенде 9 ірі аспан денелері болған. Олар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Плутон айналып жүреді. Олар – планеталар (грекше – кезбе деген сөз).
Планетаның Күн төңірегіндегі жолы орбита деп аталады (латынша – із, жол). Күнге ең жақын орналасқан Меркурий, одан кейін Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, ең қашықтығы Плутон. Олардың өлшемі де түрліше – жерден үлкен, кішісі, сонымен шамаластары бар.
Планета – өзінен жарық шығармайтын салқын дене. Дегенмен, түнгі аспанда олар да жұлдыз сияқты жылтырап, көрінеді. Олай көрінетін себебі: планетаның бетіне күннен түскен сәуленің шағылысуына байланысты екен. Планета – «кезбе жұлдыз» деген мағынаны беретін грек сөзі. Жұлдыздар сияқты планеталар да белгілі бір орында тұрмайды, үздіксіз қозғалып аспан әлемінде жүреді. Себебі олар күнді айнала қозғалады. Планетаның пішіні шар тәріздес келеді және барлығы да осінен айналады. Күн шығар алдында және кешке күн батқаннан кейін Шолпан жарқырап ерекше көзге түседі. Күн жүйесіндегі аспан денелері топтасқан – «Құс жолы» галактикадағы шоқжұлдыздардың бірі. Құс жолы көзге қарай аспан әлемінде айқын көрінеді. Құс жолы қазіргі телескоптармен байқағанда көмескі жарқыл шығаратын аса көп жұлдыздар шоғырын көреміз, ал жай көзге ол тұтасқан шұғыла болып көрінеді. Құс жолы орасан зор жұлдыздар жүйесі. Галактика құрамына кіретін жұлдыздардың негізгі бөлігі. Галактикағы сонымен қоса жер аспанда байқалатын басқа да жұлдыздар мен өз жұлдызы күн де жатады. Галактикадағы жұлдыздардың жалпы саны орасан көп – шамамен 100 миллиардтай. Күн – Галактиканың қарапайым жұлдыздарының бірі.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

1.1. Планеталардың түрлеріне жалпы сипаттама.

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Жұлдыздың планеталық жүйесі және Күн жүйесі.
2.2. Жер тобының планеталары.
2.3. Алып планеталар.

ІІІ. Қорытынды

3.1. Жер тобындағы планеталар және Алып планеталар туралы

Планеталардың түрлеріне жалпы сипаттама

Күннің төңірегінде оның тарту күшінің әсерінен жерді қоса есептегенде
9 ірі аспан денелері болған. Олар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Плутон
айналып жүреді. Олар – планеталар (грекше – кезбе деген сөз).
Планетаның Күн төңірегіндегі жолы орбита деп аталады (латынша – із,
жол). Күнге ең жақын орналасқан Меркурий, одан кейін Шолпан, Жер, Марс,
Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, ең қашықтығы Плутон. Олардың өлшемі де
түрліше – жерден үлкен, кішісі, сонымен шамаластары бар.
Планета – өзінен жарық шығармайтын салқын дене. Дегенмен, түнгі
аспанда олар да жұлдыз сияқты жылтырап, көрінеді. Олай көрінетін себебі:
планетаның бетіне күннен түскен сәуленің шағылысуына байланысты екен.
Планета – кезбе жұлдыз деген мағынаны беретін грек сөзі. Жұлдыздар
сияқты планеталар да белгілі бір орында тұрмайды, үздіксіз қозғалып аспан
әлемінде жүреді. Себебі олар күнді айнала қозғалады. Планетаның пішіні шар
тәріздес келеді және барлығы да осінен айналады. Күн шығар алдында және
кешке күн батқаннан кейін Шолпан жарқырап ерекше көзге түседі. Күн
жүйесіндегі аспан денелері топтасқан – Құс жолы галактикадағы
шоқжұлдыздардың бірі. Құс жолы көзге қарай аспан әлемінде айқын көрінеді.
Құс жолы қазіргі телескоптармен байқағанда көмескі жарқыл шығаратын аса көп
жұлдыздар шоғырын көреміз, ал жай көзге ол тұтасқан шұғыла болып көрінеді.
Құс жолы орасан зор жұлдыздар жүйесі. Галактика құрамына кіретін
жұлдыздардың негізгі бөлігі. Галактикағы сонымен қоса жер аспанда
байқалатын басқа да жұлдыздар мен өз жұлдызы күн де жатады. Галактикадағы
жұлдыздардың жалпы саны орасан көп – шамамен 100 миллиардтай. Күн –
Галактиканың қарапайым жұлдыздарының бірі.

Жұлдыздардың планеталық жүйесі

Жұлдыздардың пайда болуы және олардың эволюциясы жөнінде жұлдыз
эволюциясы туралы теория жасауға қажет бақылау нәтижесінің дәлелдері
жеткілікті. Өкінішке орай жұлдыздың планеталық жүйесі, оның пайда болуы
және эводюциясы жөнінде жоғарыдағыдай сеніммен айта аламыз. ХҮІ ғасырда
Джордано Бруноның ұйғарымы бойынша жұлдыздар Күн сияқты планеталар тобымен
қоршалған, ол планеталар үздіксіз пайда болады, өмір сүреді және өледі.
Бірақ біз тікелей Күн жүйесіндегі планеталарды ғана зерттей аламыз. Соңғы
он жылда жұлдыздар мыңнан 100-ден астам планеталар жүйесі ашылды. Бақылау
құралдарының көмегімен жұлдыздардың планеталық жүйелерін іздеп табудың екі
үлкен қиыншылығы бар. Біріншіден планетаның массасы, орталық жұлдыздың
массасынан әлдеқайда кіші, екіншіден оның жарқырауы орталық жұлдыздың
жарқырауына қарағанда ескерусіз.
Егер бізге жақын жұлдыз маңында физикалық сипаттамасы Юпитер
планетасына ұқсас планета болса, онда оның көрінерлік жұлдыздық шамасы +23m
болып және одан доғаның 4о қашықтығында орналасар еді.
Планеталардың гравитациялық күшінің орталық жұлдыздың әрекетін
бақылау арқылы планеталар жүйесін іздеу әлдеқайда ұтымды. Планета жүйесі
массасының 99%-ы орталық жұлдызға тиісті болса да (мысалы Күн жүйесіндегі
тәрізді), оның массалар центрі жұлдыздың центріне сәйкес келмейді және оның
ауытқуын Жерден бірнеше жыл бойы бақылаулар нәтижесінде осы жұлдыздардың
бірі – “Барнарданың ұшып бара жатқан жұлдызының” (өзіндік қозғалысы жылында
доғаның 10,27о-ын құрайды, қашықтығы 6 жарық жылына тең) кеңістіктегі өзіне
тән траекториялардан шын мәнінде де периодты түрде ауытқып отыратыны
байқалды. Осы ауытқулар арқылы жұлдыздың күңгірт серіктерінің ме-ры
анықталды. Ол массалар (Ван де Калеп бойынша) 0,0058 және 0,0030 Күн
массасына тең. Планеталар жүйесін спектроскопиялық әдіспен іздеудің
болашағы зор. 1983 жылы Вега жұлдызы (қашықтығы 26 жарық жылы) 60 мкм-мк
инфрақызыл диапазонда 10 есе артық, ал 100 мкм-де 20 есе артық эенргия
шығаратыны белгілі болды. Салқын денелерден тұратын осындай дөңгелектер
басқа да кейбір жұлдыздардан табылды. Басқа жұлдыздардың маңында да
планеталық жүйелер бер. Жерге ұқсас планетаны ашу болашақтың ісі.
Күн жүйесі. Күн жүйесінің пайда болуын табиғи жолмен түсіндіруге
тырысу әрекеті ХҮІІ ғасырда басталды. ХҮІІІ ғасырда философ И.Кант пен
математик П.Лаплас Күн жүйесінің пайда болуының үйлесімді теориясын құрды.
Бірақ ол теория өкінішке орай, көптеген бақылау деректерін түсіндірмеді.
Күн жүйесінің де осындай кезеңдерді басынан өткізгені ықтимал. Аса
жаңа жұлдыздар жарылғаннан кейін, ауыр элементтер бүкіл әлемге шашылып
кетеді де жаңа жұлдыздарды құрайтын материалға айналады. Ондай жарылыс
жақын жатқан газ бен тозаңның өзгеруіне, осылайша Күннің пайда болуына әсер
еткен. Аса жаңа жұлдыз жарылғаннан кейін, соққы тасқыны гравитация заңы
бойынша бұлтты сияқты да центр қызып, жана бастайды. Сөйтіп, Күн пайда
болады. Күн магнит өрісі арқылы өзін қоршаған заттармен байланысын сақтады.
Күн магнит өрісі арқылы өзін қоршаған ортаға дөңгелек түрінде қозғалыс
моментінің барлық шамасын бере алады. Дөңгелектерден планеталар пайда
болады. Күнді қоршаған планеталарға дейінгі бұлттарда кездесетін бөлшектер
мен салқын денелердің бірігуі нәтижесінде планета түзіледі. Оның үстіне
Күннің сәуле шығаруындағы ыстық жел Күннің маңынан жеңіл ұшатын заттарды
ала кетеді. Заттардың бір-біріне жабысуының нәтижесінде Күннің жанынан
кішкене тығыз кремнийлік планеталар, ал Марс орбитасынан әрі қарай сутегі
мен гелийден тұратын алып планеталар пайда болады.

Жер тобының планеталары

Күн жүйесіндегі планеталар өздерінің физикалық қасиеттеріне қарай екі
топқа бөлінеді – жер тобындағы планеталар және алып планеталар. Жер
тобындағы планеталарға: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Плутон да жатады. Жер
тобының планеталары, негізінен табиғи тұздар мен темірден тұрады. Жер
тобындағы планеталардың атмосфералары өте күрделі эволюцияны бастарынан
өткізді: біртіндеп және апатты түрде газсыздану (вулкандар), басиапқы
аккреция (бөлініп шығу, өсу) периодында әр түрлі бөлінулер, бірінші
планеталық тұмандықтардан газдарды қармап алу. Жер тобындағы планеталарда
серіктер аз (Меркурий мен Шолпанда олар тіпті жоқ, Марста – екі кішкене
серік, Жерде – біреу). Физикалық сипаттамалар бойынша бұл топтағы
планеталарға алыстағы Плутон да жататын болар.
Меркурий. Меркурийдің бетінде оған құлаған метеориттердің салдарынан
шұңқырлар пайда болған (түрлі-түсті қосымшадағы). Оның ең үлкені Калорис
деп аталады. Диаметрі 1300 км болатын осы үлкен шұңқырдың бүйірлерінде
метеориттің соқтығысу күшінен тау үйінділері пайда болған. Меркурийдің
Күнге жақын орналасуы оны бақылауға кедергі келтіреді. Аспан аясында оның
Күнне ең алыс кету бұрышы 29о. Сондықтан ол күн шығар алдында (ертеңгі
көрінуі) немесе кешке күн батқанда (кешкі көрінуі) көрінеді. Меркурий
орбитасының эклиптикаға көлбеулігі үлкен болғандықтан оны әр уақытта көру
мүмкін емес. Планета құралсыз көзге анық көрінеді. Ең жақсы көріну
периодындағы жылтыруы –1m-ге тең. Меркурийдің магнит өрісі Жердікінен 100
есе әлсіз. Планетаның шамамен төрттен үш бөлігін құрайтын ядросы темірден
тұрады. Меркурийдің диаметрі Жерден 3 есе, массасы 20 есе аз, ал
тығыздығы Жердің тығыздығымен шамалас (5,43 гсм3). Меркурий Юпитер мен
Сатурнның кейбір серіктерінен кіші. Планета сфера түріне ие. Меркурийдің
серіктері жоқ. Егер олар болған жағдайда да планетаның алғашқы пайда болуы
кезінде планетаның бетіне құлаған болуы керек.
Шолпан планетасы. Шолпанды Жердің сіңлісі деп те атайды, өйткені
олардың массалары және өлшемдері шамалас. Шолпан өзінің Күнді айнала
қозғалысына кері бағытта және Жерге қарағанда 243 есе баяу қозғалатынымен
басқа планеталардан өзгешеленеді. Жас Меркурий мен Шолпан өз осьтерінен 10
сағат периодпен айналған болатын. Бұл планеталардың денелері алыс дәуірде
(матия) қатып қалғандай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.