Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І ТАРАУ
1.1 Педагогика пәні, оның негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Педагогиканың шығуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

ІІ ТАРАУ
2.1 Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен байланысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2 Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15

ІІІ ТАРАУ
3.1 Педагогика ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.2 Кәсіптік педагогика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

КІРІСПЕ
Педагогика бұл - адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит, Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор. «Педагогика» деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған дейді. Педагогика деген сөз, яғни термин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апару деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, "Педагогика" термині гректің екі сөзінен: "пайс" - балалар және "эгейн" - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Педагогика - бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі. Педагогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық. Әрбір ғылымның өзіне тән зерттейтін саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс", "материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "білім беру", "оқыту"жатады.
Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың байланысын танимыз.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев «Педагогика» Университет студенттеріне арналған оқу құралы – Алматы, 2004
2. С.А. Мусаева, Т.Б. Бегалиев «Жас ерекшелік педагогикасы» оқулық – Астана: Фолиант, 2006
3. Б.Ж. Мұқанова, Ш.Х. Құрманалина «Педагогика» оқулық Астана Фолиант, 2007
4. С. Абенов «Тәрбие теориясы мен әдістемесі» оқу құралы Алматы: Дарын, 2004
5. С.Б. Бабаев «Бастауыш мектеп педагогикасы» оқу құралы: Алматы: «Заң әдебиеті» 2007
История педагогики и образования. От зарождения воспитания в первобытном обществе до конца XX века: учеб. пособие. /Под ред. А.И. Пискунова – М.: Творческий центр,

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ
1.1 Педагогика пәні, оның негізгі
ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Педагогиканың шығуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .7

ІІ ТАРАУ
2.1 Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогикалық зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .15

ІІІ ТАРАУ
3.1 Педагогика
ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .24
3.2 Кәсіптік
педагогика ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .33
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...34

КІРІСПЕ
Педагогика бұл - адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының
ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты
білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше
аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында
қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит, Фальс, Сократ,
Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор.
Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған
дейді. Педагогика деген сөз, яғни термин, көне грек тілінен шыққан, ол
балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апару деген сөз. Анығырақ
айтатын болсақ, "Педагогика" термині гректің екі сөзінен: "пайс" - балалар
және "эгейн" - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан
шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Педагогика -
бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам
баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де
үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе
тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек
қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика
қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы
адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және
еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі
педагогикалық ұғымдарды қарастырайық. Әрбір ғылымның өзіне тән зерттейтін
саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс",
"материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен
өндірістік қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "білім беру",
"оқыту"жатады.
Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың
байланысын танимыз.

І тарау.
1. Педагогика пәні, оның негізгі ұғымдары
Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында
қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит,Фальс, Сократ,
Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор.
Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған
дейді. Педагогика деген сөз, яғни тәрмин, көне грек тілінен шыққан, ол
балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апаруы деген сөз. Анығырақ
айтатын болсақ, "Педагогика" термині гректің екі сөзінен: "пайс" - балалар
және "эгейн" - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан
шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Педагогика -
бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам
баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де
үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе
тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек
қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика
қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы
адам тәрбиесі жайындағы ғылым . Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және
еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі
педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.Әрбір ғылымның өзіне тән зерттейтін
саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс",
"материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен
өндірістік қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "білім беру",
"оқыту"жатады.
Педагогикалық ұғымдардың бірі - тәрбие.
Тәрбие дегеніміз - адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке
дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тәжірибені беру
процесі. Тәрбие ұғымы кең мағынада әлеуметтік қоғамдағы құбылыс ретінде
барлық тәрбие салаларын, атап айтсақ: отбасы, мектепке дейінгі мекеме, оқу
тәрбие орындары, еңбек ұжымы, ақпарат құралдары, баспа орындарын қамтиды.
Біздің мемлекетте бұл салалар қоғамдық, мемлекеттік мақсатқа қызмет етеді.
Кең мағынада бүкіл сыртқы әсерлердің, адамды қоршап тұрған, табиғи
және әлеуметтік ортаның, тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекеттерінің ықпалымен
адамды қалыптастыру. "Тәрбие" ұғымы тар мағынада "Тәрбиеші тәрбиелейді",
кең мағынада "Өмір тәрбиелейді' деп қолданудың тәрбие жайлы ұғымды
анықтауда зор мәні бар.
Тәрбие - тар мағынада жеке тәрбиелік міндетті шешуге, жеке адамның белгілі
бір қасиетін қалыптастыруға, меселен, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге
бағытталған жұмыс. Тәрбие жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы
коғамның алға қарай дамуын қамтамасыз ететін процесс. Тәрбие -педагогикалық
кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары - мұғалім, педагог,
тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты үрдіс. Олар арнайы тәрбие
жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын жиынтық
факторларды пайдалана отырып әрекше әдіс-тәсілдерді қолданады. Тәрбие жайлы
әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені ересек адамдардың
балаларға ықпал жасауы деп түсіндірулер де бар. Бұл жағдайда бала енжар
объект түрінде қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола
алмайды, яғни, өздігінен ойланып, белсенді іс-әрекет жасай алмайды. Бұдан
тәрбиеге бір жақты анықтама беру байқалады.
Білім беру - табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке
адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын педагогикаға тұңғыш енгізген И. Песталоцци.
Білім беру - оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастық дамуына
ықпал жасайтын процесс.
Оқыту - білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты, біртекті процесс:
1. Оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлік, дағдыға үйретеді.
2. Оқушы таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны
игереді және оларды өмірде колданады. Ал адамның білім алуы тек оқыту
процесінің нәтижесі емес, оның; білім алуына көпшілік ақпарат құралдары
кино, радио, телехабар, т.б. ықпал жасайды.
Сонымен бірге адамның "жетілуі", "даму", "өзін-өзі тәрбиелеу" ұғымдары
да педагогиканың зерттейтін меселелері саласын толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл ішкі және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын
факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетілу процесі. Жеке адамның
дамуы мен жетілуінде мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие және оқыту шешуші
рөл атқарады.
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы зор. Өзін-өзі
тәрбиелеу - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің бойына
қалыптастыратын қасиет, мінез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Негізгі педагогикалық, ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту біріне-
бірі теуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге, тәжірибеге
дайындаудың басты құралы.

1.2 Педагогиканың шығуы және дамуы.
Педагогиканың шығуы және дамуы. Қандай да болмасын ғылым салаларының
дамуы қоғамның өмірлік мұқтаждығынан, талабынан туады. Педагогиканың пайда
болуы қоғамның жас ұрпақты тәрбиелеудің тиімді жолын табу мақсатынан және
де өндірісті дамыту талабынан туған. Тәрбие ұрпақ пен ұрпақты
байланыстыратын дәнекер болып саналады. Педагогика ғылымы ұзақ тарихи даму
жолынан өтті.
Алғашқы педагогикалық ой-пікірлер ертедегі шығыс елдерінің (Мысыр,
Вавилония, Үнді, Қытай) философиялық жүйесінде дамып, кейін біртіндеп өз
алдына жеке ғылым болып дами бастады. Ежелгі дүние философиясы ертедегі
шығыс елдерінің қорытып жиыстырған білім мұрасын дамытқан еді. Сократ,
Платон, Аристотель, Демокрит саясат, тәрбие, мемлекет, жеке адам
тәрбиесінің мақсаттары мен мазмұны және ерекшелігі сияқты педагогикалық
мәселелерді қарастырады. Феодалдық қоғамда (орта ғасырда) тәрбиеге деген
көзқарас мүлдем өзгерді. Ерте дүние педагогтары ұсынған адамның рухани және
дене күштерінің қатар дамуы көзқарасының орнына "о дүниелік өмірге"
дайындауды ұсынған пікірлер қалыптасты.
ХҮ-ХҮI ғасыр педагогикасы орта ғасыр педагогикасын сынады. Адамның
жеке басының тәрбиесін оның дамуы ойшылдарды толғандырды, мәдениет пен
педагогикалық бағыт "гуманизм" деп аталды (Ф.Рабле, Т.Мор, Т.Кампанелла).
Гуманистер жаңа дәуір үшін жаңа адам қажеттігін дәлелдеді.
Феодализмнен капитализмге өту дәуірінде дін шырмауындағы ғылымдар дамып,
жеке бөлініп шыға бастайды.
Осы кезде педагогика да өз алдына ғылым ретінде бөлініп шықты. Сол
ғасырда педагогиканың жеке ғылым ретінде мәртебесі чех халқының ұлы
педагогы Ян Коменскийдің (1592-1670) "Ұлы дидактика" еңбегімен беки түсті.
Батыс Еуропада ағылшын философы Джон Локк (1632-1704) "Тәрбие туралы
ойлар" деген еңбегінде тәрбиенің психологиялық негіздеріне, адамгершілік
тәрбиесіне көбірек көңіл бөлді. Ол баланы "таза тақтаға" теңеді. Францияда
Жан-Жак Руссо (1712-1778) баланы табиғат арқылы, табиғаттай жетілдіре
тәрбиелеуге көңіл бөліп, баланы жазалауға қарсы болды, қатаң таяқ тәртібіне
қарсы "еркін тәрбие" идеясын ұсынды. Швейцарияның педагог-демократы
И.Пестолоцци "Лингард и Гертруда" деген еңбегінде білім беруге
демократиялық көзқарасты, тәрбиенің гуманитарлық сипатын балаға шын
пейілмен көңіл бөлуді жақтады.
Ресейде революциялық-демократияшыл ойдың негізін салушылар:
А.Н.Радищев, В.Г.Белинский, А.Н.Герцен; XIX ғасырдық 60-ы жылдарында Н.Г.
Чернышевский, Н. А. Добролюбов; XIX ғасырдық екінші жартысында
демократияшыл тәрбиенің идеяларын ұсынушылар: Н.И.Пирогов, К.Д.Ушинский,
Л.Н.Толстой, т.б. болды.
Н.К.Крупская (1869-1939) кеңестік педагогика ғылымын дамытуға зор
үлес қосып, еңбек және политехникалық білім беру, идеялық-саяси тәрбие
мәселелерін ғылыми-теориялық негізде талдады. Н.К. Крупскаяның айрықша
көңіл бөлген мәселелерінің бірі - оқыту теориясы. Сонымен катар кеңес
мектебінде оқушылардың өзін-өзі басқарудағы мақсаты мен міндеттерін
белгіледі. Оның еңбектерінде отбасы тәрбиесі, балалардың қоғамдық
ұйымдарының қоғамда алатын рөлі және міндеттері көрсетілді.
Көрнекті кеңес педагогы Антон Семенович Макаренко (1888-1939) жастарды
қайта тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу-тәрбие жұмысын
жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
Макаренконың тәрбие мен оқу жайлы еңбектері, оның жеті томдық педагогикалық
шығармаларында жинақталған. Олар: "Ата-аналар кітабы", "Балаларды тәрбиелеу
жайлы дәрістер” , "Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемесі", "Кеңестік мектеп
тәрбиесінің мәселелері”, "Педагогикалық поэма", "Мұнара үстіндегі тулар".
Бұл еңбектерінде Макаренко тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін, әдістері
мен негізгі принциптерін, балалар ұжымы мен оқушыға қойылатын біріңғай
педагогикалық талаптарды зерттеп, жинақтады.
Көрнекті педагог Василий Александрович Сухомлинский (1918-1970)
өзінің педагогикалық жүйесінде әрбір оқушының басынын жан-жақты дамуының,
дара ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығушылығының, тағы басқа
кабілеттерінің жетілуіне бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды.
"Павлыш орта мектебі, "Балаға жүрек жылуы", "Ұжымның құдіретті күші",
"Мектептің жас директорымен сырласу", "Ұлыма хат", тағы басқа күнді
еңбектері арқылы В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы
ісінің жалғастырушысы болды.
Қазақстанда ағартушылық идеяны көтергендердің бірі - Шоқан Шыңғысұлы
Уәлиханов (1835-1865). Ағартушы-ғалым қазақ даласындағы оқу, мектеп ісін
ғылыми негізде құрып, оқу білімінің табиғат сырларын ашуға бағытталуын,
туған халқының алдыңғы қатарлы мәдениетті елдерді қуып жетуін аңсады. Діни
бағыттағы медреселер мен ел билеуші әкімдер, тілмаштар дайындайтын
мектептердің мақсатын сынай келіп, жалпы білім беретін мектептердің ашылуын
көздеді. "Тек ақиқат білім ғана адамға күдік тұғызбайды, ол өмірді
бағалауға, тұрмыс құруға үйретеді', - деді Шоқан.
Қазақтық аса көрнекті ағартушы-педагогы Ыбырай Алтынсариннің (1841-1889)
демократиялық-ағартушылық бағыты оның педагогикалық көзкарастарынан айқын
көрінеді. Бүкіл өмір жолын мектеп ашуға, қазақ, балаларын оқуға тартуға,
дүние ғылымдарын үйретуге, оқу құралдарын жазуға, тәлімгер-ұстаз
дайындауға, оларға ғылыми әдістемелік басшылық жасауға, өз кезеңіндегі
қазақ халкының қоғамдық өміріндегі саяси-әлеуметтік мәселелерді жан-жақты
қамтып, жазуға жұмсады. Ы.Алтынсарин қазақ жастарының мамандық алуына жол
ашты.
Торғайда – қөленер, Қостанайда - ауыл шаруашылығы училищелері, Ырғызда
- қазақ қыздарына арнап мектеп-интернат ашылуына зор ықпал жасады.
Қазақ халқының ұлы ойшыл ақыны Абай Құнанбайұлының (1845-1904)
поэтикалық шығармалары педагогикалық ой-пікірлерге толы. Табиғаттың санадан
тыс, тәуелсіз өмір сүруі, өмір ақиқатының түйсікпен қабылдануы, адамдар
жаратылысының бірдей еместігі, ғылымның ақылмен, жан құмарымен
алынатындығы, оның көрінісі. Ақынның педагогикалық көзкарасының қоғамдық
қатынастар тұрғысындағы пікірлері, жастарды халқының әдеп-ғұрпы, салт-
санасы, дәстүрінен тәлім-тәрбие алуға шақыруы дүниежүзілік педагогика
классиктерінің ой-пікірлерімен үндеседі.
Ағартушы-педагог Ахмет Байтұрсынов (1873-1937) мол педагогикалық мұра
қалдырды. А. Байтұрсынов бүкіл саналы өмірін қазақ қоғамында білім-
ғылымының дамуына, мектеп ағартушылық ісінің жанданып, кемелденуіне
бағыштайды. Ол ауыл мектебінде, семинарияларда бала оқытты, оқу-тәрбие
жұмыстарын жетілдіру саласында көп ізденді.
А. Байтұрсынов "Қазақ" газетіндегі (1914 ж) "Мектеп керектері' деген
мақаласында: "Ең әуелі мектепке керек – білімді және педагогика,
методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім. Екінші - оқыту ісіне керек
құралдардың қолайлы әм сайлы болуы. Үшінші - мектепке керегі белгіленген
бағдарлама. Әр іс көңілдегі болып шығуы үшін оның үлгісі, я мезгілді
өлшеуіші болуы керек. Үлгісіз я өлшеусіз істелген іс - ол я артық, я кем
шықпақшы", - деп оқытудың дидактикалық принциптерін ғылыми тұрғыда белгілеп
берді.
А.Байтұрсынов ұсынған жаңа әліпби 1913 жылдардан бастап мұсылман
медреселері мен орыс-қазақ мектептерінде қолданыла бастады. Қоғам алдына
ол қазақ даласында оқу-ағарту ісі дұрыс жолға қойылсын, ол үшін ауыл
мектептерінде балалар қазақша сауат ашатын болсын, оқу ана тілінде
жүргізілсін деген талаптарды бастаушы болды.
Міржақып Дулатов (1885-1935) Ы. Алтынсариннің ұстаздық идеяларын әрі
қарай дамытып, А.Байтұрсынов сияқты оқу-тәрбие мәселелерін ғылыми тұрғыдан
қараған, шәкірттердің жаңа бағдарламалар арқылы білім алуына, мұғалімдердің
ғылыми дидактикалық қағидаларға сәйкес сабақ жүргізуіне әрекше мән берген
педагогтардың бірі.
Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931) педагогика, психология саласында құнды
ғылыми-зерттеу еңбектерімен қатар, бірнеше оқулықтар, оқу құралдарының
авторы болған ірі тұлғалардың бірі. "Тәрбиеге жетекші" атты еңбегінде (1924
ж.) педагогиканың дидактика саласын ғылыми негіздеген.
Қазан төңкерісінен кейін тәлім-тәрбие ғылымына тәрең үңілгендердің бірі -
Мағжан Жұмабаев (1893-1938). Оның "Педагогика" атты еңбегі соңғы кезеңдегі
ана тілімізде жазылып, ғылыми әлемді елең еткізген туынды болды.
Қазақ педагогика ғылымының тұңғыш профессоры Шәрапи Әлжановтың (1901-
1938) тәлім-тәрбие саласында әр түрлі тақырыптың төңірегінде жазған
жиырмадан астам еңбегі жарық көрді. Ол "Ес және есте сақтау меселелері',
"Ой мәселелері", "Дағдылану мәселелері' атты еңбегінде (1936 ж.) шәкірт
психологиясының жас және дара ерекшеліктері жайлы сөз қозғайды, сол салада
жүргізгілген сараптамалық зерттеулердің нәтижесін оқырман назарына ұсынады.
Қазақтық белгілі педагогы Әбдіхамит Сембаевтың (1905-1989) қаламынан
сексеннен астам қомақты ғылыми-педагогикалық еңбектер шықты. "Қазақстанда
Советтік мектептің даму тарихы" (1962 ж.) атты монографиялық еңбегінде
мектептердің көптеп ашылуын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдардың
жасалу жолдарын, мұғалім кадрларын даярлау ісіндегі қол жеткен табыстарды
нақтылы дәректермен ғылыми тұрғыда дәлелдеді.
Сұлтанбек Қожахметов (1910-1945) дидактика меселелерімен жан-жақты
айналысқан педагогтардың бірі өзінің "Педагогика мәселелері' (1940 ж.), -
деген атпен шыққан кітабында шәкірт меңгеретін білімнің саналылығы мен
жинақтылығының өлшемдері баланың өз бетімен оқу дағдысын қалыптастыру,
оқушының эстетикалық (сұлулық) талғамдарын дамытып қа-лыптастыру, оның
алған білімі мен дағдысын, іскерлігін бағалай білудің ғылыми негіздерін
қарастырады.
Қартбай Бержанов (1924-1976) - педагогика ғылымдарының докторы,
профессор. Педагогика ғылымының дамуына елеулі үлес қосқан ғалым-ұстаз.
Қорыта айтқанда, Қазақстанда педагогика ғылымы XX ғасырдың екінші
жартысынан бері тез қарқынмен дамыды.

ІІ тарау.
2.1. Педагогика ғылымының салалары және оның басқа ғылымдармен
байланысы.
Педагогика ғылымының құрылымы, оның басқа ғылымдармен байланысы.
Педагогика дамып, тәрбие мен білім беру жайлы ғылыми тарауларға бөліне
бастады. Мысалы, педагогиканың жалпы негіздері, тәрбие теориясы, дидактика,
т.б.
Тәрбие мен оқыту ісінің одан әрі дамуына байланысты педаогика
ғылымының түрлі салалары, атап айтсақ, мектепке дейінгі педагогика, мектеп
педагогикасы, педагогика тарихы, дефектология және пәндерді оқыту
әдістемесі, кәсіптік-техникалық білім беру педагогикасы, жоғары мектеп
педагогикасы, әскери педагогика, басқару педагогикасы, отбасы тәрбиесінің
педагогикасы, мәдени-ағарту қызметкерлерінің педагогикасы, түзеліс-еңбек
педагогикасы, этнопедагогика, әлеуметтік педагогика, кәсіби педагогика, жас
ерекшелік педагогикасы т.б. педагогика салалары пайда болды.
Мектепке дейінгі педагогика -отбасы, балалар бақшасындағы демек, мектеп
жасына дейінгі балалар тәрбиесін зерттейді. Мектеп педагогикасы мектеп
жасындағы балаларды тәрбиелеу мен оқытудың мақсаттары мен міндеттерін,
әдістері мен принциптерін, формаларын, мазмұнын және нәтижесін айқындайды.
Мектеп педагогикасы төрт бөлімнен тұрады.
Олар:
1. Педагогиканың жалпы негіздері.
2. Тәрбие теориясы.
3. Дидактика.
4. Мектептану (басқару теориясы).

Дидактика - педагогиканың негізгі тарауларының бірі. Дидактика
оқытудың заңдылықтарын қарастырады. Сондықтан ол "Нені оқыту керек?",
"Қалай оқыту керек?", "Не үшін оқыту керек?" деген сұрақтарға жауап береді.
Жалпы дидактиканың негізгі міндеттері оқыту процесінің заңдылықтарын ашу,
білім берудің мазмұнын анықтау, оқытудың тиімді әдістері мен ұйымдастыру
формаларын іздестіру, жастардың таным ынтасы мен қабілетін дамыту, дүниеге
көзқарасты қалыптастыру, олардың өмір тәжірибесіне дайындау тәжіриберін
зерттеп, шешу.
Педагогика тарихы – педагогика ғылымының жеке бір саласы. Педагогика
тарихы тәрбиенің шығуы мен дамуының тарихын, қалыптасуын зерттейді.
Дефектология - педагогика ғылымының арнаулы саласы. Дефектология көру,
есту, сөйлеу мүшелерінде және ақыл ойында табиғи кемістігі бар балаларды
оқыту, тәрбиелеу мәселерін зерттеп жетілдіреді.
Дефектология төрт салаға бөлінеді.
Сурдопедагогика - саңырау, мылқау және керең балаларға білім беру
және тәрбиелеу мәселесін зерттейтін педагогика саласы.
Тифлопедагогика - көру қабілеті нашар және соқыр балаларды тәрбиелеу
және білім беру мәселесін зерттейтін педагогика саласы.
Олигофренопедагогика - ақыл-ойы кеміс балаларға білім және тәрбие беру
мәселерін зерттейтін педагогика саласы.
Логопедия - тілінің кемісі бар балаларға білім беру және тәрбиелеу
мәселесін зерттейтін педагогика.
Философия - табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдарын, түбегейлі
мәселелерін зерттейді, өмір шындығын танып-білу жөніндегі көзқарастың
негізгі жүйесі болып табылады, адамды күшті идеялық сенімге, айқын түсіне
білушілікке тәрбиелейді. Ғылыми философия тұрғысынан қарағанда, мысалы,
теріске шығару заңының мәнін былайша түсіндіруге болады: ескінің орнын жаңа
басады, дамудың бір кезеңі екінші кезеңімен ауысады. Мысалы, қоғамның
тарихи даму барысында бір формация екінші формациямен ауысады. Ғасырлар
бойы табиғи дамудың негізінде жануарлар мен өсімдіктердің ескі түрлерін
жаңа түрлері теріске шығарады. Ғылыми философия әр түрлі заттарды,
құбылыстарды, оқиғаларды терең және жан-жақты зерттей білуді талап етеді.
Сондықтан ол басқа ғылымдар сияқты педагогиканы диалектикалық әдіспен
қаруландыра отырып, тәрбие және оқыту мәселерін ғылыми тұрғыдан шешуге
көмектеседі. Кейбір жалпы мәселелер философия мен педагогика ғылымдарының
бірігіп зерттеуін қажет етеді. Оларға тәрбиедегі жұртшылықтың рөлі, адамды
қалыптастырудың, тұқым қуалаушылықтың, ортаның және тәрбиенің рөлі, т.б.
жатады.
Педагогика психологиямен тығыз байланысты. Педагогика тәрбие мен дидактика
мәселелерін әр уақытта психологиялық ғылыми мәліметтерге сүйене отырып
зерттейді.
Егер психология психикалық процесті (түйсік, қабылдау, зейін, ес,
ойлау, т.б.) және адамның дербес ерекшеліктерін (темперамент, мінез,
қабілет), демек, адам психологиясының даму заңдылықтарын зерттейтін болса,
ал, педагогика осы мәселелерді терең пайдалана отырып, адамды қалыптастыру
үшін тәрбие мен оқыту және білім берудің тиімді әдістері мен құралдарын
анықтап ашады.
Мектептегі білім және тәрбие беру жүйесінің негізі жас ерекшелігі
физиологиясы ғылымына байланысты. Мұғалім балалар ағзасындағы жоғары жүйке
қызметін, тыныс алу, қан және жүрек-тамыр жүйесінің физиологиялық
ерекшеліктерін жете білуі қажет. Ол осы мәліметтерге сүйеніп, тәрбие мен
оқу процесін, әсіресе, дене тәрбиесінің практикалық және теориялық
мәселелерін дұрыс шешу жолдарын іздестіреді. Жас ағзаның дамуы барысындағы
анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерді, әсіресе жоғары жүйке қызметінің
негізгі заңдылықтарын (қозу, тежелу) жете түсіну педагогикалық процесті
ойдағыдай басқарудың негізі болады.
Педагогика ғылымы мектеп гигиенасымен тікелей байланысты. Мектеп гигиенасы
– жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, нығайту және дамыту жайындағы ғылым.
Оқушылардың денсаулығы әр түрлі факторларға байланысты. Мектеп ғимаратында,
сынып бөлмелерінде ауаның жеткіліксіз болуы оқушыларды бас ауруына, жалпы
әлсіздікке, демек түрлі сырқатқа ұшыратады. Жарықтың нашарлығы баланың
көзіне әсер етіп, көру мүшесінің қызметін нашарлатады. Осылардың
нәтижесінде балалар сабақ үстінде селқос, сылбыр болып, зейіні нашарлап,
ойлау қабілеті төмендейді. Бұл жағдай үлгермеушілікті туғызады.
Педагогика ғылымы тәрбиеге байланысты этнографиялық және археологиялық
деректерді пайдаланады. Этнография ғылымы – белгілі бір халықтың
экономикасын, қоғамдық және рухани мәдениетін, тұрмысын зерттейді.
Археология - өткен ғасырдағы ескерткіштер арқылы халықтардың әдет-
ғұрпын, мәдениетін зерттейді. Соңғы кезде педагогика ғылымы кибернетика
жетістіктерін де пайдалана бастады.
Кибернетика - (грек сөзі) - басқару өнері. Кибернетика – жас ғылым, ол
XX ғасырдың 40-жылдарының аяғында қалыптаса бастады.
Кибернетика – күрделі машиналардағы, тірі ағзадағы және қоғамдағы
процестердің жалпы заңдылықтарын зерттеп басқаратын, олардағы ақпараттарды
беретін ғылым. Кибернетиканың негізгі салалары: ақпарат теориясы,
автоматтар теориясы, бағдарламалау теориясы.
Әлеуметтану (социология) ғылымымен тығыз байланысты. Педагогика ғылымы
нақты мәселелерді зерттеп жинақтауға, әлеуметтану ғылымы әлуметтік ортаның
адамға қатысын қарастырады. Жас ұрпақты тәрбиелеу мәселесін қарастырғанда
педагогика ғылымы әлеуметтік ортамен тәрбие жайындағы мәліметтерді
әлеуметтану ғылымы негізінде қарастырады.
Психология- педагогика ғылымымен тығыз байланысты. Психология психикалық
үрдісті (адамның зейінін, ойлауын, есін, қиялын және адамның дербес
ерекшеліктерін, темперамент, мінез, қабылдауын зерттейді), ал педагогика
осы мәселелерді қолданып, жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру үшін
пайдаланады.

2.2 Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогикалық
зерттеу әдістері.
Педагогика – ақиқат ғылыми көзқарас болып есептелетін және объективтік
дүниені танудың, білудің және ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі
болып саналатын философия негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық
материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы дамуының заңдылықтарын
зерттейді. Диалектиканың қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика
педагогикалық оқиғаларды жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол
тәрбиенің заңдылықтарын ашады, тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды
анықтайды, тәрбиенің болашағын көрсетеді.
Педагогиканың методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм
болғандықтан, диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен
уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен
байланыста және өзара әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді.
Методология - дүниені білу тәсілдері туралы ілім. Ғылымның
методологиясы - ғылыми зерттеу әдістерін, белгілі бір ғылымның пәнін
(зерттейтін жері) зерттеу кезінде басшылыққа алынатын ұстанымдарды
анықтайды. Әрбір ғылымның өзінің зерттейтін саласы, оған тән зерттеу
әдістері бар. Оның сипаты зерттеу алдында тұрған міндеттерге байланысты.
Педагогиканың методологиясы дегеніміз - кез келген педагогикалық мәселені
зерттеу негізіне жататын жалпыға ортақ ережелер, философия заңдары. Кез
келген ғылым зерттелгелі отырған құбылыс туралы жалпы ережелерді қолданып,
өзіне тән әдістерін қолданады. "Даму" сөзі - философиянікі.
Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп отырмайынша дами алмайды. Педагогика ғылымы да
өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін зерттеуге
бағыттайды. Педагогикалық зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы
зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудың негізгі тәсілдері.
Педагогикалық зерттеулер теориялық және эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық
әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция;
жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау
(бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау);
мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға
беру әдістері (өзін-өзі бағалау рейтингі, педагогикалық консилиум); зерттеу
нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына әдістер
пайдаланады.
Педагогикалық бақылау. Бақылау баланың мінез-құлқын әр түрлі
жағдайларда көруге мүмкіндік береді.Бақылау арқылы мұғалім өте құнды
материалдар алады. Байқағыштық - педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші.
Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту
үшін қайта бақылау керек", - деген. Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған
сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына байланысты.
Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау.
Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде
бақыланып, ол туралы фактілер жиналады.
Бақылау - еңбек операциясының, іс-әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған
мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудың негізгі қызметі - зерттелетін
процесс туралы материалдарды талдау, оларға баға беру. Ол танымның бас
кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой елегінен өткізумен байланысты,
аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық құбылыс, процестердің байланысы
ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға түзетулер енгізіледі. Бақылау тиімді
болу үшін басқа әдістермен байланыста қолдану керек. Мысалы, эксперимент
барысын және нәтижесін бақылаусыз анықтау мүмкін емес. Зерттеушінің зерттеу
объектісімен байланысына қарай тікелей, жанама, ашық, жабық бақылаулар
болады. Бақылаулық бағдарламасы жасалып, болған фактілерді тіркеу әдістері
белгіленеді. Тікелей бақылауды жанама бақылау толықтырады. Жанама бақылау
зерттеушінің тапсырмасымен жүргізіледі. Мысалы, бастауыш сынып оқушыларының
ойындарын, жоғары сынып оқушыларына бақылаттыруға болады. Ол үшін зерттеуші
нақты нұсқаулар береді, бақылаудың табыстылығы, зерттеушінің дайындығына
байланысты. Ұжым болып бақылау кезінде біріншісі - зерттеуші мұғалімнің іс-
әрекетін, екіншісі - оқушылардың, үшіншісі - жекелеген оқушылардың іс-
әрекетін белгілейді. Зерттелетін педагогикалық құбылыстардың жасырын
жерлеріне енуге мүмкіндік беретін өзін-өзі бақылау. Мысалы: бастауыш сынып
оқушылары зерттеушінің сұрауымен өздік жұмысты орындауға кеткен уақытты, үй
тапсырмасын қалай орындап жүргендерін жазады. Бақылау нәтижелерінің
дұрыстығы педагогикалық процестің табиғилығына байланысты.
Адамның жеке өзі қалғандағы және біреу қарап тұрғандағы мінезі түрліше
болады. Сондықтан бұлтартпас дәлелдер алу үшін ашық бақылау жеткіліксіз.
Сондықтан жабық бақылау педагогикалық процестің нақты көрінісін береді.
Ашық және жасырын бақылау көмегімен алынған мәліметтер оқиғаның толық
суретін береді.
Үздіксіз бақылау педагогикалық процесті басынан аяғына дейін толық
жүргізу. Мысалы: сабақ, тәрбиелік іс-шара, т.б. объектілер үзіліссіз
қаралады.
Монографиялық бақылау арқылы алуан түрлі педагогикалық құбылыстар
бақыланады. Мысалы: биыл бірінші сыныпқа қабылданған оқушыларды зерттеу.
Объектілері - оқушының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.