Латын тілінің жалпы тарихы және ғылымдағы маңызы туралы

Жоспар
Кіріспе

Жоспар:
І. Кіріспе
Латын тілі
ІІ. Негізгі бөлім
1.Латын тілінің шығу тарихы
2.Латын тілі . ғылым тілі
ІІІ. Қорытынды

Ежелгі тілдер жайлы сөз қозғалғанда, ең алдымен еске латын мен грек тілдері келеді. Әрине, грек тілінде және оның әртүрлі диалектлерінде гректер сөйлейтіні түсінікті, ал латын тілі римдіктердің тілі болды. Бұнда енді: «неге римдіктер латын тілінде сөйледі?»-деген сұрақ пайда болады.
Латын тілі (Linqua Latina) – бұл ежелгі Лация (Latium) тұрғындарының тілі. Лация – сабиняндар жерімен, Этрурия және Кампаниямен шектескен Италияның ортасындағы кішігірім аймақ. Лацияның тұрғындары латындар (Latini), ал олардың тілі латын тілі (Linqua Latina) деп аталды.
Дәстүрлі римдік аңыз бойынша, нақты осы Лацияда гректермен жаулап алынған Троядан қашқан Эней пана тапты, ал оның ұрпағы Ромулға Римнің бірінші патшасы және оның негізін қалаушы (б.з.д. 753 жылы) болуға тағдыр жазған екен. Рим бірінші кезде тек Лация астанасы болды, өзінің экспансиялық саясаты арқылы бүкіл Италияны, ал кейін Жерорта теңізінің бассейнін жаулап алды, бүкіл Рим империясының астанасы болды, бірақ бұрынғыша латындық деп аталды. Бұл тіл, басқа тілдер сияқты, үлкен өзгерістерге ұшырады. Б.з.д. V-III ғасырларда латын тілі– Аппенин түбегінің көптеген тілдерінің ішіндегі жазба түрі бар тілдердің бірі болады. Б.з.д. IV-III ғасырларда ол Римнен тыс аймақтарға таралып, біртіндеп басқа тілдерді ығыстыра бастады, бұл б.з.д. I ғасырда жаулап алынған халықтардың ассимиляциясына әкелді. Бірінші латын жазба ескерткіштері - әртүрлі ыдыс-аяқтардағы және тастардағы жазулар, мадақтық әндер мен заңдар фрагменттері. Ғылымға белгілі ежелгі латын жазбалары б.з.д VII ғасырмен (күміс ыдыстағы жазулар) белгіленеді. Ең белгілі римдік жазу VII ғасырға жататын Римдік форумнан табылған тастағы жазу болып табылады. Небір сакральдік формуласы бар (ант немесе дұға) жазу ертедегі архаикалық әріптерімен жазылған, грек тіліне қарағанда унификацияланған, нәтижесінде, латын әдебиеттері пайда болғаннан кейін, жазулар латын жазуының ерекше түрі ретінде қала берді. Олардың мәні әртүрлі болуы мүмкін: бұл жасалған ерекшеліктері тізімдердегі мәзір тастарына жазылған жазулар, храмдағы рухани жазулар, қоғамдық ғимараттар мен ескерткіштердегі ресми мәнді жазулар, тұрмыс заттарындағы жазулар, қабырғаларда жазылған өлеңдер және т.б. Қазіргі уақытта 100 мыңға жуық әртүрлі дәуірдің латын жазбалары белгілі. Олар ежелгі фольклор, әдебиет шағармалардағы өлеңдер, дұғалар және әнұрандар. Римдік фольклор халықтың ауызша өнерінің бүкіл түрін біріктірді

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті.

СӨЖ
Латын тілінің жалпы тарихы және ғылымдағы маңызы.

Дайындаған: Асқарбеков.Қ.А
Тексерген: Билялов.Е.Е.

2015 жыл.

Жоспар:
І. Кіріспе
Латын тілі
ІІ. Негізгі бөлім
1.Латын тілінің шығу тарихы
2.Латын тілі - ғылым тілі
ІІІ. Қорытынды

Латын тілі

Ежелгі тілдер жайлы сөз қозғалғанда, ең алдымен еске латын мен грек тілдері келеді. Әрине, грек тілінде және оның әртүрлі диалектлерінде гректер сөйлейтіні түсінікті, ал латын тілі римдіктердің тілі болды. Бұнда енді: неге римдіктер латын тілінде сөйледі?-деген сұрақ пайда болады.
Латын тілі (Linqua Latina) - бұл ежелгі Лация (Latium) тұрғындарының тілі. Лация - сабиняндар жерімен, Этрурия және Кампаниямен шектескен Италияның ортасындағы кішігірім аймақ. Лацияның тұрғындары латындар (Latini), ал олардың тілі латын тілі (Linqua Latina) деп аталды.
Дәстүрлі римдік аңыз бойынша, нақты осы Лацияда гректермен жаулап алынған Троядан қашқан Эней пана тапты, ал оның ұрпағы Ромулға Римнің бірінші патшасы және оның негізін қалаушы (б.з.д. 753 жылы) болуға тағдыр жазған екен. Рим бірінші кезде тек Лация астанасы болды, өзінің экспансиялық саясаты арқылы бүкіл Италияны, ал кейін Жерорта теңізінің бассейнін жаулап алды, бүкіл Рим империясының астанасы болды, бірақ бұрынғыша латындық деп аталды. Бұл тіл, басқа тілдер сияқты, үлкен өзгерістерге ұшырады. Б.з.д. V-III ғасырларда латын тілі - Аппенин түбегінің көптеген тілдерінің ішіндегі жазба түрі бар тілдердің бірі болады. Б.з.д. IV-III ғасырларда ол Римнен тыс аймақтарға таралып, біртіндеп басқа тілдерді ығыстыра бастады, бұл б.з.д. I ғасырда жаулап алынған халықтардың ассимиляциясына әкелді. Бірінші латын жазба ескерткіштері - әртүрлі ыдыс-аяқтардағы және тастардағы жазулар, мадақтық әндер мен заңдар фрагменттері. Ғылымға белгілі ежелгі латын жазбалары б.з.д VII ғасырмен (күміс ыдыстағы жазулар) белгіленеді. Ең белгілі римдік жазу VII ғасырға жататын Римдік форумнан табылған тастағы жазу болып табылады. Небір сакральдік формуласы бар (ант немесе дұға) жазу ертедегі архаикалық әріптерімен жазылған, грек тіліне қарағанда унификацияланған, нәтижесінде, латын әдебиеттері пайда болғаннан кейін, жазулар латын жазуының ерекше түрі ретінде қала берді. Олардың мәні әртүрлі болуы мүмкін: бұл жасалған ерекшеліктері тізімдердегі мәзір тастарына жазылған жазулар, храмдағы рухани жазулар, қоғамдық ғимараттар мен ескерткіштердегі ресми мәнді жазулар, тұрмыс заттарындағы жазулар, қабырғаларда жазылған өлеңдер және т.б. Қазіргі уақытта 100 мыңға жуық әртүрлі дәуірдің латын жазбалары белгілі. Олар ежелгі фольклор, әдебиет шағармалардағы өлеңдер, дұғалар және әнұрандар. Римдік фольклор халықтың ауызша өнерінің бүкіл түрін біріктірді. Біз мұнда өлеңдерді, жоқтауларды, діни әнұрандар мен дұғаларды табамыз және де қалжың өлеңдер, пародиялық және мәнді өлеңдер кең тарағанын байқаймыз. Ел кезіп жүретін актерлер қолма - қол ойлап табылған көріністерді ұйымдастыратын. Әдеби тілдің тарихы тек б.з.д. 240 жылы ғана басталады, ол Римде әскери тұтқындар қатарында болған грек Андрониктің есімімен байланысты (құлдықтан босағаннан кейін ол Тит Ливий Андроник есімін алады).Ол алғаш рет Римде грек шығармаларын өңдеп, латын тілінде трагедия мен комедияны қойған, сонымен бірге Рим поэзиясының негізін салып, Одиссеяны аударған.
Б.з.д. 80 жылға дейін созылған кезеңді архаикалық деп атайды. XII кесте заңдары - рим құқығының бірінші жазбаша ескерткіші үлкен маңызға ие. Заңдардың алғашқы нұсқасы сақталмаған, бірақ, әртүрлі рим жазушылары мен заңгерлердің жазбалары бойынша, қалыпқа толық келтірілген. Ежелгі заңдар және бұнда көрсетілген дамыған құқық қатынастарының ерекшеліктері бұл ескерткішті б.з.д. V ғасырға жатқызуға мүмкіндік береді. Көрнекті рим тарихшысы Тит Ливийдің айтуынша, XII кестелер заңдары римдік құқықтың негізгі дерегі болып саналды. Бұл I құқықтық Кодексте соттық процедуралар регламентацияланған, жекеменшік пен ұжымдық меншік, отбасы құқығы декларацияланады және жазалау жүйесі қалыптасады (Бұл Кодекс тек мемлекеттік құқықты қарастырмайды). Классикаға дейінгі кезең (б.з.д. III-II ғасырлар) рим диалекті негіз болған әдеби тілдің қалыптасу кезеңі. Ежелгі латын жазуының кезеңі грек ықпалынан мүлде еркін болды. Латын әдебиетінің пайда болуы б.з.д. III ғасырда Римнің қоластында Италияның бірігуі кезеңімен сәйкес келеді. Классикалық грек үлгілерінің қатты ықпалында болған латын поэзиясы ерте пайда болды. III-II ғасырдың басындағы әйгілі болған латын ақындары - Ливий Андроник (шығу тегі жағынан грек), Гней Невий және Квинт Энний. Соңғысы Анналы эпикалық (Жылнама) поэмасымен әйгілі болды (бұнда римнің ежелгіден бастап тарихы суреттеледі). Римнің өрлеу кезеңіндегі басты әдеби ескерткіштері болып әйгілі комедиографтар - Плавт пен Теренцийдің шығармалары саналды.
Тит Макций Плавт - (шамамен б.з.д. 250-184 ө.с.) грек үлгілеріне сүйенген латын комедиясының негізін салушы. Плавт барлығы 130 комедия жазған, олардың жиырма бірі бізге жетті. Плавтың комедиясында фольклор кең пайдаланылған, осыған орай олар үлкен табысқа жетті.
Публий Теренций (шамамен 195-159 жылдарда ө.с.) барлығы 6 комедияcы бізге жеткен. Бұнда Теренций адамның мінезін аша отырып, күнделікті өмірін суреттейді. Теренцийдің әйгілі адамдылықтың еш нәрсесі маған жат емес деген сөздері оның шығармаларының мәнін жақсы көрсетеді. Орта ғасырларда және Қайта өрлеу дәуірінде Теренций ең көп оқылатын автордың бірі болды. Оның комедиясының тілі әдеби латынның үлгісі деп саналады. Ең нақты ұлы өрлеудің латын әдебиеті б.з.д. I ғасырда Катуллдың, Лукрецийдің поэзиясында, Цицерон, Цезарь және Саллюстийдің прозаларында орын алады.
Гай Валерий Катуллдың, шамамен, 87-54 поэтикалық мұрасы, 116 лирикалық өлеңдері және аз мөлшерлі эпиграммалары болыпты. Олар оған махаббат лирикасының шебері атағын берді.
Лукреций Кар (шамамен 95-55 жылдарда өмір сүрген) - эпикурдың негізгі ілімдері баяндалатын Заттар табиғаты туралы философиялық поэманың авторы.
Марк Туллий Цицерон (106-43 жылдарда өмір сүрген) - әр жақты жазушы және оратор. Оған көптеген көркем өнер стилімен жазылған философиялық, саяси және риторикалық трактаттар, сонымен қатар хаттар жатады. Цицерон тілі әр замандарда латын прозасының қайталанбас үлгісі болып саналды.
Гай Юлий Цезарь (100-44 жылдарда өмір сүрген) ол ұлы мемлекет қайраткері мен әскери басшы ретінде ғана емес, сонымен қатар проза жазушысы ретінде де әйгілі. Цезарьдың шығармалары - Галл соғысы туралы жазбалар, Азаматтық соғыс туралы жазбалар және т.б.
Гай Саллюстий (86-35 жылдарда өмір сүрген) саяси қайраткер және тарихшы, латын әдебиетінің тарихына өзінің тарихи еңбектері (Заговор Каталины, Югуртік соғыс және т.б.) арқылы белгілі. Саллюстий тілі бейнелілік, классикалық дұрыстылықпен ерекшеленеді. Орта ғасырларда және кейінгі дәуірлерде Саллюстий беделді авторлардың бірі болды. Б.з.д I ғасырдың бірінші жартысындағы автордың шығармаларында латын тілі және латын әдебиеті өзінің хрестоматиялық мәнін алып, өрлеу дәуіріне кірді.

Латын тілінің шығу тарихы

Рим өркениеті 2 мың жыл бұрын пайда болса да, біз ежелгі римдіктердің өмірі туралы көп нақтылы мәліметке иеміз, бірақ бұлардың барлығы тарихи фактілер емес. Ол көбінесе аңыздармен, ертегілермен, риторикалық қиялдармен тығыз байланысты (кейде тіпті әдейі бұрмаланған). Мысал ретінде Тит Ливийдің Со дня основания города атты 142 кітаптан тұратын монументтік шығармасы алынады, кезінде ол замандастар арасында үлкен беделге ие болып кеңінен тарағанын айтуға болады.
Археологиялық қазбалар адамдардың Италияда палеолит дәуірінен бастап пайда болғанын нақтылайды. Олар үңгірлерде өмір сүріп, аңшылықпен айналысқан. Шамамен б.з.д. 1800 жылы түбекте солтүстіктен келген жаңа қоныстанушылар пайда болды, олар өздерімен бірге террамаре мәдениетін ала келген (итальянша - қара, майлы жер).
Рим құрылғанға дейін Италияға Еуропаның басқа елдерінен түрлі халықтар қоныс аударған. Шамамен алғанда б.з.д. 2000 жылдан бастап орталық Еуропаның қоныстанушылары Альп тауларынан өтіп, көбінесе Италияның солтүстік-батысында тұрақталған (олардың ішінде қазір латындар деп аталатын тайпалар да бар). Кейбір қоныстанушылар, финикийліктер деген атпен таралған тайпалар тобы, Сицилияға, Сардиния мен Корсикаға Солтүстік Африкадан қоныс аударған. Шамамен, б.з.д. 750 жылы Грециядан шыққан қоныс аударушылар оңтүстік Италия мен Сицилияның жағалауында тұрақтала бастаған. Бұлардың осы аудандағы ықпалы басым болғандықтан, римдіктер бұл ауданды Ұлы Греция деп атаған.
Негізінен, Италия Апеннин түбегінің оңтүстігінен басталады. Мәдениет тарихында өзінің рельефіне байланысты, орталық Италияның батыс бөлігі, маңызды рөль атқарып кеткен.Мұнда Этрусс (Флоренция орналасқан),Латын (орталығы Рим болған) және Кампан (Капуя мен Неаполь орналасқан) деген үш жазықтық жатыр. Тибр өзенінің сағасында кеме қатынастары үшін ыңғайлы табиғи порттары бар жағалаулар да орналасқан. Түбекте кеме қатынастары бар өзендерге тек Тибр мен По жатады. Италия деп алғашқыда түбектің тек оңтүстік бөлігі аталған (латынша vitalus - бұзау, өйткені мында жақсы жайылымдар болды). Осыдан VITALIA - ITALIA. Кейін бұл атау Апеннин түбегінің барлық территориясына жайылды. Тибр өзенінің жағалауында орналасқан солтүстік-шығыстан Сабин, шығыстан Албан,ал оңтүстік жағынан Вол тауларымен қоршалған Латын жазықтығының орналасуы түбектің тарихында латын тайпасының ерекше рөл атқарып маңызды ықпал етуіне себеп болды. Керісінше, Италияның шығыс бөлігі негізінен жазықтықсыз маңызды рөл атқармайтын таулардан тұрады, мұнда керемет Умбрия бақтары, Ассизи мен Анкон қалалары, олардан оңтүстікке қарай марс, пелигн, марруцин және вестиндердің отаны жабайы Сабель таулары мен Самний қыраты орналасқан. Орталық Италияның шығыс бөлігінде ыңғайлы аймақтар жоқ, ал оңтүстік Италияның жағдайы өзгеше. Оның батыс бөлігінде самнит туыстас таулық тайпалар мекендеген Лукания мен Бруттий таулары орналасқан. Шығыс бөлігінде өзінің Тарент шығанағымен Грециядан шыққан колонистерді қызықтырған, су тапшылығы мәселесі алаңдатып отырған Апулия мен Калабрия жатыр. Көптеген грек отарлары: Тарент, Регий, Кротон, Метапонт, Посидония, Элея және басқалары бұл жақты дамудың әлемдік орбитасына ерте қатыстырды (кейіннен Ұлы Греция деп аталған). Италияға жақын орналасқан аралдардың ішінен мәдениет тарихының дамуына үлкен үлес қосқан - Сицилия. Аралдың шығыс және оңтүстік бөлігін игерген гректерден басқа мұнда Панорм (қазіргі Палермо) мен Лилибей (қазіргі Марсала) қалаларын құрған финикийліктер келген. Қатал климатты, құнарлы Сардиния мен жабайы таулы Корсика аса маңызды болмаған.
Қазіргі Италияға тән апельсин мен лимон ағаштарын, агава мен эвкалипті ежелгі ел тұрғындары білмеген, ал финик пальмасы мен анарды мұнда карфагендіктер әкелген. Грецияға қарағанда Италияның жерлері әлде қайда құнарлылау, әсіресе өзінің шарабымен әйгілі По мен Кампания алқаптары,- грециядағыдай мұндағы жерлерді өңдеу үшін орасан зор еңбекті қажет етті; көптеген батпақты жерлерді кептіру, ал суы тапшы жерлерді суару қажет болды. Бұл істерде этрусстардың керемет шеберлігі бүгінгі күнде де таңқалдырар болып отыр.Италияда Грецияға қарағанда металл кеңдері аз таралған. Тек қана Этрурияда мыс пен қалайы, ал Эльба аралында темір кеңдері өндірілген. Металл өңдеуде тағы сол этрустар керемет жетістіктерге жеткен.
Этрустар туралы сөз қозғалғандықтан және этрустардың Рим дамуына тигізген ықпалымен санасу қажеттілігінің нәтижесінде Этрус халқы мен өркениеті туралы біраз мәлімет беру қажет.
Этрурия - ежелгі дүниенің ұлы мемлекеті болған. Алайда өзінің өркениетінің өркендеп тұрған кезеңінде де Этрурияда, орталықтанған мемлекеттік құрылым болған жоқ. Этрус мемлекетінің әр қаласы тәуелсіз өмір сүріп, жеке қала-мемлекет болуға талаптанды. Этрус құдіретінің дамыған дәуірінде, он екі этрусс қалаларынан тұратын федерация құрылды, дегенмен бұл федерацияға енген әр қала өзінің саяси және экономикалық дербестігін сақтап, оларды тек діни сенімдері байланыстырған.
Этрус қалаларымен алғашқыда патшалар, ал одан кейін сайланған тұлғалардың алқасы басқарған (zilath). Іс жүзінде билік ақсүйек рулары мен олардың рубастарының қолында болған (лукомондар). Ертеден бастап Этрурия қалалары қолөнер мен сауда орталықтары еді. Ол кезеңдерде сауда теңіз қарақшылығымен тығыз байланысты болды; этрус (грекше - тиррен) қарақшыларының даңқы бүкіл Жерорта теңізіне дүркіреген.
Этрус шеберлерінің металл өңдеу, айна және құмыра жасау, алтын мен піл сүйегінен жасалған зергерлік бұйымдармен аты шыққан.Этрустардың Балтық тенізінен әкелінген янтарьдан жасалған көркем туындылар да кездеседі. Этрустар Гректермен, Мысырлықтармен, Карфагендіктермен және т.б. халықтармен теңізде сауда жасаған.
Этрус экономикасының енді бір саласы - ауыл шаруашылығы. Этрурия аумағының көптеген аймақтары таулы, батпақты жерлер болғандықтан, топырақ ұқыпты өндеуді керек еткен. Сонымен байланысты этрустар әртүрлі дренаждық құрылыстар мен су бұрғыш құбырлар және т.б. құрастырған. Кейбір жанама мәліметтер ауыл шаруашылығында құлдар қолданылды деп мәлімдейді, бірақ мында құлиеленушілік аз дамығандықтан құлдардың еңбегі басым болды деуге болмайды.
Этрус құдіретінің өркендеген кезеңі - VII-VI ғасырлар. Осы кездерде этрусс қалалары Италияның солтүстігі мен оңтүстігінде кең көлемді экспансионистік отарлау саясатын жүзеге асырған. Олар өзінің билігін Апенин түбегінің барлығына жайып, VI ғасырда этрустардың экспансиясы оның шегінен шығып, Корсиканы жаулап алады. Ол Корсикаға бет бұрған батыс гректермен қақтығысуларға әкеліп, сонымен қатар Жерорта теңізінің тағы бір ірі мемлекеті Карфагенмен одақтасуға әкелді. 535 жылы Корсика жағалауының маңайында карфагендіктермен одақтасқан этрускілер ұлы теңіз шайқасына қатысып, оның нәтижесінде гректер аралды қалдырып кетуге мәжбүр болды.
Этрускілердің Римге кіруі де осы кезеңге жатады. Олар Римді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.